Overdenking 2025 KC18 - Zegen en vloek (1)

Ik kan niks.
Ze was nog niet zo oud. Een jaar of 13 misschien. Haar haar viel sluik langs haar gezicht. Haar grote ogen keken behoedzaam. Eén van de leiders van de club nodigde haar uit met de eenvoudige zin: ‘doe je ook mee?’ Ze zei niets. Ze keek alleen maar. Misschien had ze het niet gehoord: ‘heb je zin om mee te doen? Het is een leuk spelletje hoor.’ Maar het meisje bleef langs de kant zitten.

Ik ging naast haar zitten. We keken een tijdje naar de anderen die duidelijk veel plezier hadden in een spelletje tafeltennis. Ze bakten er niets van, maar er werd heel wat gelachen. Ik vroeg haar voorzichtig: ‘hou je niet van tafeltennis?’ Nu sloeg ze haar ogen neer en ze fluisterde: ‘ik kan niks.’
In de loop van dat jaar kwamen we elkaar vaker tegen. Spraken we af en toe met elkaar, nooit meer dan een paar woorden. Ik ontdekte dat ze gepest werd. Het was één van de redenen waardoor haar schoolcijfers naar beneden gingen. Ze werd er opstandig van en hield iedereen op afstand. Het ging niet goed, dat zag iedereen. Maar het enige dat haar werd verteld én wat zij zag in de houding van de mensen om haar heen was: je kan het niet, het lukt je niet, je wilt het niet.

Roep je het over jezelf af?
We herkennen het allemaal wel: hoeveel positieve opmerkingen je ook krijgt, een kritische opmerking blijft veel langer hangen. Bij veel christenen herken ik dezelfde dynamiek als het gaat over Bijbel lezen. De kritische, moeilijke teksten roepen dusdanig veel vragen op, dat ze de liefdevolle en positieve teksten kunnen overschaduwen. Soms dusdanig dat we de Bijbel maar links laten liggen.

Afgelopen zondag lazen we uit Genesis 12 de eerste verzen. Daarin wordt vijf keer gesproken over ‘zegen’. Maar de oplettende lezer of hoorder heeft vast gemerkt dat er ook gesproken wordt over ‘vloek’. Het paste niet allemaal in één dienst, maar ook ik (s)preek liever over de betekenis van zegen, dan van vloek. Het roept een onbehaaglijk gevoel op. Maar niet alleen dat: het roept ook een gevoel op van onrechtvaardigheid. Ik denk dat dat voortkomt uit onze cultuur waarbij de aanname toch is dat je zo ongeveer alles kunt bereiken als je maar hard genoeg je best doet en maar graag genoeg wilt. Dat is op zich geen verkeerde gedachte: voortgaan op wilskracht en hard werken voor iets dat je graag wilt is prima. Maar als we het omdraaien wordt het spannend: als je dan werkloos bent, het je niet lukt om af te vallen, je in armoede leeft of het je niet lukt om je diploma te behalen, is dat dan ook je eigen schuld?

We kunnen er niet omheen dat in de Bijbel vaak in één adem de woorden ‘zegen en vloek’ gebruikt worden. Het zijn woorden met tegenovergestelde betekenissen. Zegen gaat over het goede, heil, liefde en vrede. Vloek gaat over het kwade, onheil, straf en schuld. Als je het Oude Testament leest (bv. Deuteronomium 28) dan lijkt het er inderdaad op dat je zo’n vloek over jezelf af kunt roepen. Als je leeft naar Gods wetten, dan zal het je goed gaan. Doe je dat niet: tja, dan is het ook je eigen schuld dat het je niet goed gaat.

De kracht van woorden
We zien echter dat er (zowel in het Oude áls het Nieuwe Testament!) ook een andere weg wordt gewezen. Want de schuldvraag is in geen enkele situatie eenvoudig te beantwoorden. Het beantwoorden van die vraag is ook heel vaak niet bevredigend.

Maar woorden kunnen een macht op zich zijn. Ze hebben kracht en kunnen wórden ‘tot een zegen’ of ‘tot een vloek’. In Spreuken 18:21a lezen we: “Woorden hebben macht over leven en dood.” In de tien geboden wordt ons ook duidelijk gemaakt dat we God de enige is die gaat over leven en dood. En dat we om die reden Zijn naam ook niet als vloek mogen gebruiken.

Ik kom nog even terug op het meisje waarover ik schreef in de inleiding. Wat zou er gebeuren als de mensen om haar heen haar zouden zeggen dat God van haar houdt? Dat ze geliefd is, dat ze goed is zoals ze is, dat ze ertoe doet, dat het gewaardeerd wordt als ze er is? Wat zou er gebeuren als we niet alleen tegen elkaar zouden zeggen wat niet deugt? Ook niet onder de noemer ‘dat we gewoon eerlijk zijn’ of dat directheid een goede eigenschap is?

“De wijsheid van boven daarentegen is vóór alles zuiver, en verder vredelievend, mild en meegaand; ze is vol ontferming en brengt niets dan goede vruchten voort, ze is onpartijdig en oprecht. Waar in vrede wordt gezaaid, brengt gerechtigheid haar vruchten voort voor hen die vrede stichten.” (Jakobus 3:17-18)

Hartelijke groet, ds. Barbara Broeren